تئوفیلین

تئوفیلین چیست؟ | بررسی جامع کاربردها، عوارض، دوز مصرف و مکانیسم اثر

تئوفیلین (Theophylline) یکی از داروهای پرکاربرد در درمان بیماری‌های تنفسی مانند آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) است. این دارو از خانواده متیل‌گزانتین‌ها به‌شمار می‌رود و به دلیل اثرات گشادکننده برونش‌ها، افزایش توان تنفسی و کاهش حملات تنفسی، جایگاه مهمی در دنیای داروسازی و پزشکی دارد.

تئوفیلین چیست؟

تئوفیلین یک ترکیب شیمیایی طبیعی است که در مقادیر اندک در چای سبز و چای سیاه یافت می‌شود. به صورت دارویی، تئوفیلین به عنوان یک برونکودیلاتور قوی عمل کرده و از دهه‌ها پیش به عنوان دارویی موثر برای درمان مشکلات تنفسی تجویز می‌شود.

فرمول شیمیایی:

• C7H8N4O2

وزن مولکولی:

• 180.16 گرم بر مول

نام‌های دیگر:

• 1,3-Dimethylxanthine

• Theodur

• Uniphyl

• Theo-24

مکانیسم اثر تئوفیلین

تئوفیلین با مهار آنزیم فسفودی‌استراز (PDE) باعث افزایش سطح آدنوزین مونوفسفات حلقوی (cAMP) در سلول‌های عضلانی صاف ریه می‌شود. این فرایند باعث شل شدن عضلات مجاری تنفسی و در نتیجه گشاد شدن برونش‌ها می‌گردد.

همچنین، تئوفیلین گیرنده‌های آدنوزین را مهار می‌کند که این مهار موجب کاهش انقباض عضلات تنفسی و جلوگیری از التهاب در ریه‌ها می‌شود.

کاربردهای درمانی تئوفیلین

1. درمان آسم

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای تئوفیلین، درمان آسم مزمن است. این دارو حملات تنفسی را کاهش داده و کمک می‌کند تنفس راحت‌تر شود.

2. بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)

در بیماران مبتلا به COPD، تئوفیلین به بهبود جریان هوا، کاهش التهاب و افزایش ظرفیت تنفسی کمک می‌کند.

3. آپنه نوزادان

تئوفیلین در برخی موارد برای درمان آپنه نوزادان نارس (قطع تنفس کوتاه‌مدت در نوزادان) به کار می‌رود.

4. نارسایی قلبی خفیف

اگرچه کاربرد اصلی آن تنفسی است، در مواردی برای بهبود عملکرد قلب نیز تئوفیلین استفاده شده است، به دلیل اثرات گشادکنندگی عروق.

اشکال دارویی تئوفیلین

• قرص‌های آهسته‌رهش (مانند Theodur، Uniphyl)

• کپسول

• محلول‌های خوراکی

• تزریقی (برای استفاده در موارد اورژانسی)

دوز مصرف تئوفیلین

دوز تئوفیلین باید با دقت تنظیم شود، زیرا دامنه درمانی آن باریک است و مقادیر بالاتر می‌تواند سمی باشد.

• دوز معمول بزرگسالان: 300 تا 600 میلی‌گرم در روز، بسته به شدت بیماری

• دوز در کودکان: بر اساس وزن بدن و سطح خونی تنظیم می‌شود

• سطح درمانی خون: 10 تا 20 میکروگرم در میلی‌لیتر

 

عوارض جانبی تئوفیلین

مصرف تئوفیلین ممکن است با برخی عوارض همراه باشد، به‌ویژه در صورت مصرف بیش از حد.

عوارض شایع:

• تهوع و استفراغ

• بی‌خوابی

• سردرد

• افزایش ضربان قلب

 

عوارض جدی:

• آریتمی قلبی

• تشنج

• افت فشار خون شدید

• سمیت کبدی

بنابراین، پایش منظم سطح تئوفیلین در خون بسیار مهم است.

تداخلات دارویی تئوفیلین

تئوفیلین با بسیاری از داروها تداخل دارد. از جمله:

• آنتی‌بیوتیک‌ها مثل اریترومایسین

• داروهای ضدصرع مثل فنی‌توئین

• ضدافسردگی‌ها مثل فلووکسامین

• مصرف همزمان با کافئین می‌تواند عوارض جانبی را تشدید کند.

مزایای مصرف تئوفیلین

• افزایش ظرفیت ریه و کاهش حملات تنگی نفس

• اثر ضدالتهابی در راه‌های تنفسی

• مقرون‌به‌صرفه‌تر نسبت به برخی داروهای استنشاقی جدید

• مناسب برای بیماران مقاوم به داروهای دیگر

نکات مهم درباره مصرف تئوفیلین

• پیش از شروع مصرف، آزمایش سطح خون ضروری است.

• در بیماران کبدی و ناراحتی‌های قلبی باید با احتیاط مصرف شود.

• مصرف الکل و استعمال دخانیات می‌تواند سطح خونی تئوفیلین را تغییر دهد.

• بهتر است دارو به‌صورت منظم و سر ساعت مصرف شود.

آیا تئوفیلین هنوز داروی انتخابی است؟

با وجود ورود داروهای استنشاقی مدرن مانند بتا-آگونیست‌ها و کورتیکواستروئیدها، تئوفیلین هنوز در بیماران خاصی که به درمان‌های دیگر پاسخ مناسبی نمی‌دهند، تجویز می‌شود. به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به داروهای گران‌قیمت محدود است، تئوفیلین یک انتخاب اقتصادی و موثر باقی مانده است.

---

سوالات متداول درباره تئوفیلین

آیا تئوفیلین باعث بی‌خوابی می‌شود؟

بله، یکی از عوارض شایع تئوفیلین به‌ویژه در دوزهای بالا، بی‌خوابی است.

چگونه باید سطح خون تئوفیلین را کنترل کنم؟

با انجام آزمایش‌های منظم خون و تنظیم دوز توسط پزشک متخصص.

آیا می‌توانم همراه با تئوفیلین چای یا قهوه بنوشم؟

بهتر است مصرف کافئین محدود شود، زیرا هر دو می‌توانند اثرات محرک را تشدید کنند.

آیا تئوفیلین برای کودکان بی‌خطر است؟

بله، اما دوز مصرف باید دقیقاً توسط پزشک تعیین و کنترل شود.

نتیجه‌گیری

تئوفیلین یکی از داروهای کلاسیک و مهم در درمان بیماری‌های تنفسی است که با گشاد کردن راه‌های هوایی به بیماران کمک می‌کند نفس بکشند. هرچند داروهای جدیدتر وارد بازار شده‌اند، اما تئوفیلین به دلیل اثربخشی، قیمت مناسب و کاربردهای گسترده هنوز جایگاه خود را حفظ کرده است. با رعایت دوز مناسب و کنترل سطح خون، این دارو می‌تواند در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آسم و COPD بسیار موثر باشد.